Jeżeli uprawniony do zachowku pozostaje we wspólności ustawowej małżeńskiej, a przedmiot darowizny dokonanej przez spadkodawcę na rzecz obojga małżonków wszedł do majątku wspólnego, to zaliczeniu na należny uprawnionemu zachowek podlega tylko połowa wartości tego przedmiotu.
Instytucja zachowku stanowi formę ustawowego zabezpieczenia interesów osób najbliższych spadkodawcy przed skutkami dokonanych przez niego rozrządzeń w ramach przysługującej swobody testowania. Ustawodawca pozostawił spadkodawcy wybór co do sposobu zapewnienia uprawnionemu należnego mu zachowku. Spadkodawca może powołać uprawnionego do dziedziczenia, uczynić na jego rzecz zapis lub dokonać na jego rzecz darowizny. Dopiero wtedy, gdy uprawniony nie otrzymał w żadnej z tych postaci należnego zachowku, przysługuje mu roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do jego pokrycia. W przypadku różnicy między wartością należnego zachowku a wartością przypadającej uprawnionemu korzyści z tytułu powołania do dziedziczenia, zapisu lub darowizny, uprawniony może dochodzić sumy pieniężnej wyrównującej tę różnicę (art. 991 § 2 kodeksu cywilnego).
Konsekwencją przyjętej regulacji jest obowiązek zaliczenia na poczet należnego zachowku darowizn uczynionych przez spadkodawcę. Ustalając substrat zachowku, należy ustalić wartość spadku oraz doliczyć do niej wartość darowizn i zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę (art. 993 kodeksu cywilnego). Nie dolicza się do substratu zachowku darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, ale dokonanych na rzecz osób niebędących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku (art. 994 § 1 kodeksu cywilnego). Darowizny dokonane na rzecz osób będących spadkobiercami podlegają doliczeniu, choćby zostały poczynione dawniej niż na dziesięć lat przed otwarciem spadku.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zwrócono uwagę, że w sytuacji w której spadkodawca uczynił darowiznę na rzecz uprawnionego do zachowku i na rzecz jego małżonka z zastrzeżeniem, że przedmiot darowizny wejdzie do majątku wspólnego obdarowanych, zaliczeniu na należny uprawnionemu zachowek podlega tylko wartość połowy przedmiotu darowizny.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2017 r., sygn. akt I CSK 512/16