Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców.
W myśl art. 95 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak wymaga tego dobro dziecka i interes społeczny. Oznacza to, iż rodzice zobowiązani są zmierzać w swoich działaniach wychowawczych do takiego ukształtowania osobowości dziecka, aby wyrosło ono na prawego człowieka i dobrego obywatela, przy czym szczególnie ważny jest osobisty przykład rodziców i wpływ ich osobowości na rozwój dziecka – rodzice powinni okazywać dziecku zainteresowanie, oddanie i poświęcenie, udzielać rad i wskazówek, wykonywać w sposób odpowiedni nadzór nad zachowaniem dziecka w domu i środowisku rówieśniczym, oraz zapewnić dziecku należytą egzystencję poprzez dostarczanie odpowiedniego wyżywienia, odzieży, pomocy lekarskiej i zapewnienie właściwych warunków mieszkaniowych.
Natomiast w myśl art. 111 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, przy czym pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców.
Wskazać też należy, że pozbawienie rodziców władzy rodzicielskiej w oparciu o cytowany przepis art. 111 § 1 kro jest najostrzejszym środkiem ingerencji sądu opiekuńczego w sferę stosunków między rodzicami a dziećmi. Przez pozbawienie władzy rodzicielskiej rodzice tracą całkowicie tę władzę. Ze względu na tak daleko idące skutki pozbawienia władzy rodzicielskiej sąd może je orzec tylko wtedy, gdy stosowane dotychczas łagodniejsze środki nie dały rezultatu, bądź z uwagi na drastyczne okoliczności danego przypadku jest oczywiste, że stosowanie środków łagodniejszych byłoby niecelowe. Rozstrzygnięcie takie nie ma jednak charakteru penalnego, nie zmierza bowiem do ukarania rodziców, ale do ochrony interesów dziecka.
Jako konkretne przyczyny pozbawienia władzy rodzicielskiej rodziców z powodu jej nadużywania lub zaniedbań w wykonywaniu, należy wymienić: przekroczenie granic karcenia dziecka, wychowywanie go we wrogości do drugiego z rodziców, wpajanie mu zasad aspołecznych, nałóg pijaństwa rodziców, prowadzenie rozwiązłego trybu życia. Nie każde zaniedbanie przez rodziców władzy rodzicielskiej daje jednak podstawę do pozbawienia tej władzy - chodzi tylko o takie, które może być zakwalifikowane jako rażące, tj. poważne lub o mniejszej wadze, lecz nacechowane nasileniem złej woli, uporczywością i niepoprawnością.
Natomiast pojęcie trwałej przeszkody, o której mowa w art. 111 § 1 kro, doprecyzował Sąd Najwyższy w Postanowieniu z dnia 2 czerwca 2000 r., II CKN 960/00, LEX nr 51976, którego teza ma brzmienie: „Przez trwałą przeszkodę, uniemożliwiającą wykonywanie władzy rodzicielskiej należy rozumieć taki układ stosunków, który wyłącza sprawowanie przez rodziców władzy rodzicielskiej na stałe w tym sensie, że albo według rozsądnego przewidywania nie można ustalić czasu trwania tego układu albo – co najmniej – że układ ten będzie istniał przez czas długi”.
(Wyrok Sądu Rejonowego w Toruniu z dnia 27 października 2017 r., sygn. akt III Nsm 277/15).