• Adwokat
  • Cywilne
  • Firmy
  • Mundury

Zawarty w art. 115 § 11 kodeksu karnego zwrot „osoba pozostająca we wspólnym pożyciu” określa osobę, która pozostaje z inną osobą w takiej relacji faktycznej, w której pomiędzy nimi istnieją jednocześnie więzi duchowe (emocjonalne), fizyczne oraz gospodarcze (wspólne gospodarstwo domowe). Osobami pozostającymi we wspólnym pożyciu mogą być osoby tej samej płci i są wówczas dla siebie osobami najbliższymi w rozumieniu przepisów postępowania karnego. Osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić składania zeznań w postępowaniu karnym.

Osoby pozostają we wspólnym pożyciu, jeśli są połączone więzami duchowymi, fizycznymi oraz gospodarczymi. Są dla siebie wówczas „osobami najbliższymi”, tak jak małżonkowie, czy krewni lub powinowaci. Co do zasady więzi te winny występować jednocześnie, tak jak w przypadku małżeństwa. Również tak jak w przypadku małżeństwa, brak określonych więzi, jeśli taka sytuacja jest usprawiedliwiona, nie może dowodzić rozpadu małżeństwa czy nieistnienia wspólnego pożycia. Bycie osobą najbliższą w takim układzie faktycznym musi się wiązać z określonym stopniem stabilizacji (trwałości) tych relacji, a nie ich okazjonalnością czy przypadkowością, bądź też ich zawiązaniem tylko w celach procesowych.

„Wspólne pożycie” tworzy pojęcie osoby najbliższej (art. 115 § 11 kodeksu karnego) i jest zwrotem prawnym, który nie jest definiowany na gruncie Kodeksu karnego, ani też w Kodeksie postępowania karnego. Na gruncie prawa karnego zwrot „wspólne pożycie” ujmowany jest w konsekwencjach prawnych na równi do małżeństwa i relacji określających ten związek. Zaistnienie pomiędzy określonymi osobami sytuacji faktycznej określonej zwrotem „wspólne pożycie” jest w prawie procesowym klasyfikowane – z uwagi na skutki – tak samo, co wystąpienie pomiędzy takimi osobami formalnego węzła małżeńskiego. Wspólne pożycie w treści art. 115 § 11 kodeksu karnego nie zostało dookreślone w sposób, który wskazywałby na to, iż obejmuje ono tylko relację osób różnej płci (związek heteroseksualny). Skoro zatem na płaszczyźnie językowej ustawodawca konstruując w art. 115 § 11 kodeksu karnego definicję osoby najbliższej i obejmując nią osoby pozostające we wspólnym pożyciu nie dookreślił, że chodzi o relacje tylko pomiędzy kobietą a mężczyzną, to takiego rozróżnienia nie można wprowadzać w drodze interpretacji tego przepisu. Naruszeniem zasady równości prawa kobiety i mężczyzny w życiu rodzinnym (art. 33 Konstytucji) byłoby wywodzenie, że tylko odmienność płci osób pozostających we wspólnym pożyciu w rozumieniu art. 115 § 11 kodeksu karnego daje określone prawa w postępowaniu karnym, np. wstąpienie osoby najbliższej w prawa strony procesu (np. art. 52 § 1 kodeksu postępowania karnego art. 58 § 1 kodeksu karnego), złożenie prośby o ułaskawienie (art. 560 § 1 kodeksu postępowania karnego) lub wniosku o wznowienie postępowania (art. 542 § 2 kodeksu postępowania karnego), możność odmowy ścigania przy przestępstwach względnie wnioskowych (np. art. 157 § 4 i 5 kodeksu karnego, art. 278 § 4 kodeksu karnego).

Osoba najbliższa dla oskarżonego ma prawo do odmowy zeznań. Taką osobą jest także osoba tej samem płci pozostająca z oskarżonym we wspólnym pożyciu. Jest to uprawnienie bezwzględne (niezależne od decyzji sądu), o ile stosowne oświadczenie zostanie złożone w terminie (art. 186 § 1 kodeksu postępowania karnego).

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2016 r. sygn. akt I KZP 20/15.